پروژه کوکون: انقلاب حریم خصوصی در هوش مصنوعی

در عصر تسلط هوش مصنوعی و نیاز روزافزون به قدرت محاسباتی، چالش‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها و انحصار زیرساخت‌های ابری سنتی به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های توسعه‌دهندگان و کاربران تبدیل شده است. پروژه کوکون (Cocoon) تلگرام، که بر بستر بلاکچین TON راه‌اندازی شده، پاسخی ساختاری و فنی به این چالش‌ها محسوب می‌شود. این شبکه نه تنها یک مدل اقتصادی جایگزین برای تأمین قدرت پردازشی ارائه می‌دهد، بلکه با محوریت قرار دادن قابلیت‌های محاسبات خصوصی، استانداردهای جدیدی را در زمینه امنیت داده‌های هوش مصنوعی تعریف می‌کند.

چرا کوکون یک ضرورت است؟

پروژه کوکون، که نام کامل آن Confidential Compute Open Network یا «شبکه محاسبات خصوصی» است، یک پلتفرم غیرمتمرکز است که به طور خاص برای اجرای مدل‌های هوش مصنوعی طراحی شده و بر روی بلاکچین (TON) ایجاد شده است. راه‌اندازی رسمی این شبکه توسط پاول دورف، مدیرعامل تلگرام، در اواخر نوامبر ۲۰۲۵ اعلام شد و با تأیید پردازش اولین درخواست‌های هوش مصنوعی کاربران، عملاً وارد فاز عملیاتی شد.

هدف استراتژیک کوکون فراتر از صرفاً یک پلتفرم بلاکچینی جدید است. دورف این پروژه را به عنوان یک راهکار انقلابی برای پایان دادن به سلطه غول‌های متمرکز بر زیرساخت‌های هوش مصنوعی معرفی می‌کند. او معتقد است شرکت‌هایی مانند آمازون و مایکروسافت، به واسطه‌های گران‌قیمتی تبدیل شده‌اند که نه تنها هزینه‌ها را برای توسعه‌دهندگان بالا می‌برند، بلکه به دلیل ساختار متمرکز خود، قادر به تضمین ۱۰۰ درصدی حریم خصوصی کاربران نیستند و همواره داده‌های حساس را در معرض ریسک‌های امنیتی قرار می‌دهند. کوکون با تمرکز بر حفظ محرمانگی و کاهش هزینه‌ها، به طور همزمان به دو مشکل اقتصادی و امنیتی زیرساخت‌های سنتی هوش مصنوعی پاسخ می‌دهد.

نقش تلگرام و بلاکچین TON در تضمین تقاضا و مقیاس‌پذیری

یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی شبکه‌های محاسباتی غیرمتمرکز،(Cold Start) یا عدم وجود تقاضای کافی برای توجیه سرمایه‌گذاری ورکرها بر روی سخت‌افزار است. نقش تلگرام در این معادله، حیاتی و ساختاری است. تلگرام به عنوان اولین و بزرگترین مشتری این شبکه عمل می‌کند و در ابتدا نقش موتور تقاضا را برای کوکون ایفا خواهد کرد.

این اقدام استراتژیک، سرمایه‌گذاری سخت‌افزاری بر روی دستگاه‌های گران‌قیمت GPU را برای تأمین‌کنندگان (Workerها) توجیه‌پذیر می‌کند. به این ترتیب، وجود تقاضای تضمین‌شده از سوی یک پلتفرم با پایگاه کاربری بیش از ۹۰۰ میلیون نفر، ریسک عملیاتی تأمین‌کنندگان را کاهش داده و جریان درآمدی پایداری را برای آن‌ها نوید می‌دهد. این مدل کسب‌وکار به طور مستقیم، کمبود تقاضا را که بسیاری از شبکه‌های توزیع‌شده با آن مواجه هستند، خنثی می‌کند.

تلگرام نه تنها یک مشتری است، بلکه کوکون را در سراسر اکوسیستم خود ادغام خواهد کرد. این ادغام شامل به کارگیری قابلیت‌های هوش مصنوعی محرمانه در مینی‌اپ‌ها و امکانات جدید پلتفرم پیام‌رسان است. هدف نهایی این است که تعامل روزمره‌ی میلیاردها نفر با هوش مصنوعی در زندگی دیجیتال، از طریق فناوری مقیاس‌پذیر بلاکچین TON و زیرساخت امن کوکون بازتعریف شود. این حرکت استراتژیک توسط دورف، نشان دهنده ارتقاء نقش تلگرام از یک پیام‌رسان جهانی به یک قدرت محاسباتی زیرساختی با محوریت حفظ حریم خصوصی کاربران است.

معماری تضمین حریم خصوصی: نقش TEE و Intel TDX

محور اصلی تمایز کوکون، معماری فنی آن است که حفظ حریم خصوصی را در سخت‌افزار تضمین می‌کند. این شبکه به عنوان یک پلتفرم “رایانش محرمانه” فعالیت می‌کند و این ویژگی، آن را از سایر پلتفرم‌های محاسباتی غیرمتمرکز متمایز می‌سازد.

محاسبات خصوصی و محدودیت‌های رمزنگاری سنتی

در روش‌های سنتی پردازش داده، اطلاعات در سه حالت محافظت می‌شوند: در حال استراحت (رمزنگاری شده در فضای ذخیره‌سازی)، در حال انتقال (رمزنگاری شده با SSL/TLS در شبکه)، اما زمانی که داده‌ها به پردازنده می‌رسند، برای پردازش باید رمزگشایی شده و به صورت متن آشکار (Plaintext) در حافظه سرور قرار گیرند. این لحظه، که به آن «داده در حال پردازش» گفته می‌شود، آسیب‌پذیرترین نقطه در برابر حملات داخلی یا خارجی است.

راه‌حل TEE: کوکون این مشکل را با استفاده از محیط‌های اجرای قابل اطمینان (Trusted Execution Environments – TEEs) حل می‌کند. TEE یک منطقه‌ی حفاظت‌شده با پشتوانه‌ی سخت‌افزاری در پردازنده است که یک دیوار دفاعی در اطراف داده‌ها و مدل هوش مصنوعی ایجاد می‌کند. این محیط تضمین می‌کند که داده‌ها حتی در حال پردازش نیز رمزگشایی نشده و به صورت کاملاً ایزوله‌شده پردازش می‌شوند.

استفاده تخصصی از Intel TDX در کوکون

کوکون برای تحقق این سطح از امنیت، به طور خاص از فناوری پیشرفته Trust Domain Extensions (TDX) اینتل استفاده می‌کند. TDX به Workerها (تأمین‌کنندگان GPU) اجازه می‌دهد تا دامنه‌های اعتماد (Trusted Domains) ایجاد کنند که پردازش‌های AI را در یک محیط ایزوله‌شده سخت‌افزاری اجرا می‌کنند.

سطح امنیت ارائه شده توسط TDX آنقدر بالاست که حتی مالک فیزیکی سرور (Host) یا مدیر سیستم عامل آن نیز نمی‌تواند به درخواست‌های هوش مصنوعی (مانند پرامپت‌هایی که کاربر وارد کرده) یا پاسخ‌های تولید شده توسط مدل دسترسی پیدا کند. این تضمین محرمانگی، وجه تمایز اصلی کوکون است و آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای توسعه‌دهندگانی تبدیل می‌کند که با داده‌های بسیار حساس یا تنظیم‌شده (مانند داده‌های مالی یا پزشکی) سروکار دارند.

با این حال، اتکای کوکون به یک فناوری سخت‌افزاری متمرکز (Intel TDX) برای ارائه امنیت در یک شبکه غیرمتمرکز، یک نقطه وابستگی ذاتی ایجاد می‌کند. غیرمتمرکزسازی معمولاً به معنای حذف نیاز به اعتماد است، اما در اینجا، دستیابی به حداکثر امنیت عملی با پذیرش یک فرض اعتماد در سطح تولیدکننده سخت‌افزار (Intel) مبادله شده است. این موضوع نیازمند ممیزی‌های دقیق و شفافیت مستمر از سوی توسعه‌دهندگان کوکون است تا از سلامت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این محیط‌ها اطمینان حاصل شود.

ارکان فنی شبکه: Worker، Proxy و Attestation

شبکه کوکون از سه رکن اصلی تشکیل شده است که هماهنگی آن‌ها امنیت و کارایی را تضمین می‌کند:
Worker (ورکر): این‌ها سرورهای مجهز به کارت گرافیک (GPU) هستند که قدرت پردازش را ارائه می‌دهند. ورکرها مدل‌های هوش مصنوعی را منحصراً در داخل ماشین‌های مجازی حفاظت‌شده توسط TEE اجرا می‌کنند.

Proxy (پروکسی): واسطه‌ای است که درخواست‌ها را از کلاینت‌ها دریافت کرده و آن‌ها را به ورکر مناسب هدایت می‌کند.

Client (کلاینت): کتابخانه نرم‌افزاری در سمت توسعه‌دهنده که درخواست‌ها را رمزنگاری کرده و به شبکه ارسال می‌کند.

نقش پروتکل RA-TLS در احراز اطمینان: چگونه کلاینت مطمئن می‌شود که ورکر واقعاً در یک محیط امن سخت‌افزاری در حال اجرای مدل است و نه یک سرور معمولی؟ اینجاست که پروتکل RA-TLS (Remote Attestation TLS) وارد عمل می‌شود. در این روش، قبل از برقراری هرگونه اتصال یا ارسال داده‌ی حساس، هر ورکر باید یک مدرک دیجیتال معتبر ارائه دهد که اثبات کند:
فرآیند در حال اجرا در یک محیط امن سخت‌افزاری (TEE) قرار دارد.
نرم‌افزار آن دستخوش هیچ‌گونه تغییری نشده است (یعنی نسخه قانونی و تأییدشده Cocoon را اجرا می‌کند).
نقش TON به عنوان دفتر کل: بلاکچین TON به عنوان دفتر کل و سیستم پرداخت شبکه عمل می‌کند. یک قرارداد هوشمند در بلاکچین، لیست مجاز هش‌ها و آدرس‌های ورکر‌های معتبری که از نظر TDX تأیید شده‌اند را نگهداری می‌کند، و بدین ترتیب نقش زیربنایی در مدیریت اعتماد و پرداخت‌ها ایفا می‌کند.

کسب درآمد با تون کوین (TON)

کوکون یک بازار غیرمتمرکز ایجاد می‌کند که هدف آن ایجاد یک بازار آزاد و عادلانه برای منابع محاسباتی AI است.
کوکون صاحبان سخت‌افزار (Workerها) را به توسعه‌دهندگانی که به قدرت پردازش نیاز دارند متصل می‌کند. این ساختار جمع‌سپاری و حذف واسطه‌های متمرکز ابری به کوکون اجازه می‌دهد تا زیرساخت هوش مصنوعی مقرون‌به‌صرفه‌تری را به توسعه‌دهندگان ارائه دهد.
از آنجایی که تأمین‌کنندگان سخت‌افزار پاداش خود را به صورت تون کوین دریافت می‌کنند (که یک دارایی با نوسان است)، کوکون می‌تواند قیمت‌های رقابتی‌تری نسبت به زیرساخت‌های متمرکز با قیمت‌گذاری فیات ارائه کند. این کاهش هزینه، یک مزیت اقتصادی بزرگ برای جذب توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی ایجاد می‌کند.

مکانیسم پاداش‌دهی با تون کوین

مالکان کارت‌های گرافیک با تأمین قدرت پردازشی خود برای مدل‌های هوش مصنوعی، مستقیماً پاداش‌هایی به قیمت تون کوین (TON) دریافت می‌کنند.
تسویه حساب آنی: برخلاف مدل‌های پرداخت ماهانه یا اعتباری در سرویس‌های ابری سنتی، کوکون از قابلیت‌های بلاکچین TON برای تسویه حساب‌ها استفاده می‌کند. به این ترتیب، درآمد ورکرها به صورت آنی و پس از پردازش موفق هر درخواست هوش مصنوعی، به آدرس کیف پول TON آن‌ها پرداخت می‌شود.

پتانسیل اقتصادی برای مالکان سخت‌افزار

شبکه کوکون برای مالکان سرورهای قدرتمند و دیتاسنترها، یک فرصت قابل توجه برای کسب درآمد غیرفعال فراهم می‌آورد. ورکرها ظرفیت خالی سخت‌افزارهای خود را اجاره می‌دهند تا مدل‌ها را اجرا کنند.
گسترش کاربرد TON: موفقیت کوکون اهمیت زیادی برای اکوسیستم TON دارد. تا پیش از این، TON بیشتر برای پرداخت‌ها، بازی‌ها (مانند پروژه‌های مشابه نات کوین ) و امور مالی غیرمتمرکز شناخته می‌شد. با راه‌اندازی کوکون، کاربرد بلاکچین TON به حوزه زیرساخت‌های حیاتی و تخصصی AI گسترش می‌یابد، که این امر به طور مستقیم تقاضای پایدار برای توکن TON ایجاد کرده و ارزش ذاتی آن را تقویت می‌کند. مکانیسم پرداخت آنی با TON، یک مشوق مستقیم برای هدایت سرمایه‌گذاری‌های سخت‌افزاری قابل توجه به سمت این اکوسیستم ایجاد می‌کند.

راهنمای جامع عملیاتی برای تبدیل شدن به تأمین‌کننده GPU (Worker)

برای مشارکت در شبکه کوکون و کسب درآمد با اجاره‌ی قدرت پردازشی، متقاضیان باید سخت‌افزارهای بسیار تخصصی را تهیه و پیکربندی کنند.
الزامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تخصصی
توجه به این نکته ضروری است که شبکه محاسباتی کوکون تلگرام هیچ ارتباطی به الزامات سخت‌افزاری بازی‌های ویدیویی (مانند بازی‌ای با نام مشابه ) ندارد و استاندارد مورد نیاز آن بسیار بالاتر و تخصصی‌تر است.

برای تبدیل شدن به یک «تأمین‌کننده معتبر لایه محاسباتی» در کوکون، سخت‌افزار باید توانایی اجرای محیط‌های اجرای قابل اطمینان (TEE) را داشته باشد. طبق مستندات فنی کوکون، الزامات حیاتی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای ورکرها عبارتند از :

پردازنده (CPU): نیاز به یک پردازنده اینتل سازگار با TDX (Intel TDX-capable CPU). این قابلیت برای تضمین محرمانگی در سطح سخت‌افزار ضروری است.

کارت گرافیک (GPU): نیاز به کارت گرافیک NVIDIA با پشتیبانی از Confidential Compute، مانند سری‌های پیشرفته (H100+) یا معادل‌های آن. این کارت‌ها قدرت پردازش مدل‌های سنگین AI را تأمین می‌کنند.

سیستم عامل (OS): سرور لینوکس با هسته (Kernel) نسخه ۶.۱۶ به بالا برای پشتیبانی کامل از قابلیت‌های TDX.
مجازی‌ساز: نیاز به QEMU با پشتیبانی از TDX (نسخه ۱۰.۱ به بالا).

این الزامات نشان می‌دهد که کوکون یک پروژه‌ی زیرساختی در سطح دیتاسنتر است و نه صرفاً یک نرم‌افزار استخراج ساده‌ی خانگی. سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای سخت‌افزار TDX-capable و GPUهای پیشرفته، قابل توجه است.

مراحل گام به گام نصب و کانفیگ ورکر

فرایند راه‌اندازی ورکر نسبتاً ساده‌سازی شده است تا ورکرها بتوانند به سرعت ظرفیت خود را وارد شبکه کنند. مستندات رسمی کوکون این مراحل را پوشش داده‌اند :

مرحله ۱: دانلود و نصب ایمیج مخصوص کوکون: ورکر باید ابتدا ایمیج مخصوص و آماده به اجرای کوکون (که شامل سیستم عامل و تمام نرم‌افزارهای مورد نیاز برای محیط TDX است) را از مخزن رسمی تلگرام دانلود و نصب کند.

مرحله ۲: پیکربندی اولیه (Configuration): در این مرحله، ورکر باید تنظیمات اولیه را وارد کند. این تنظیمات شامل موارد زیر است:
نام مدل هوش مصنوعی: تعیین مدل یا مدل‌هایی از هوش مصنوعی که ورکر مایل به اجرای آن‌ها است.

آدرس کیف پول TON: ورکر باید آدرس کیف پول تون کوین خود را وارد کند تا پاداش‌های پردازش به آن واریز شود.

مرحله ۳: اتصال به شبکه و پردازش: پس از انجام پیکربندی، سیستم به طور خودکار به شبکه وصل می‌شود. ورکر با موفقیت به عنوان بخشی از لایه‌ی محاسباتی محرمانه تأیید شده (Confidential, Attested Compute Layer) عمل می‌کند و به طور خودکار درخواست‌های AI را پردازش می‌کند. درآمد حاصله (تون کوین) به صورت آنی پرداخت می‌شود.

چشم‌انداز آینده و نتیجه‌گیری

شبکه کوکون تلگرام یک نقطه عطف حیاتی در همگرایی شبکه‌های اجتماعی عظیم، هوش مصنوعی و فناوری‌های غیرمتمرکز در مقیاسی بی‌سابقه است. این پروژه صرفاً یک پلتفرم جدید نیست، بلکه یک استاندارد عملیاتی جدید تعریف می‌کند که امنیت، محرمانگی و مالکیت داده‌ها را به کاربران باز می‌گرداند.